Zakończyła się druga sesja XVI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów – zakończył się Synod o synodalności. Efektem czteroletnich prac i namysłu uczestników drugiej sesji synodu jest Dokument końcowy. Składa się on z pięciu części, z których pierwsza nosi tytuł Serce synodalności. Druga, zatytułowana Wspólnie w Łodzi Piotrowej, poświęcona jest potrzebie nawrócenia w obszarze relacji, „które budują wspólnotę chrześcijańską i kształtują jej misję, w której przeplatają się powołania, charyzmaty i posługi”. Część trzecia Na twoje Słowo, „wskazuje trzy praktyki, ściśle ze sobą związane: rozeznawanie eklezjalne, procesy decyzyjne oraz kulturę przejrzystości, sprawozdawczości i ewaluacji”. Czwarta część, o tytule Obfity połów, „nakreśla sposób, w jaki można dbać o nowe formy wymiany darów i przeplatania się więzi, które jednoczą członków Kościoła, w czasach, gdy doświadczenie zakorzenienia w konkretnym miejscu głęboko się zmienia”. Wreszcie, piąta część – I ja Was posyłam – „pozwala przyjrzeć się pierwszemu krokowi, jaki należy wykonać: zatroszczeniu się o powszechną formację do misyjnej synodalności”. Szersza prezentacja dostępna jest na stronie Episkopatu.
W Dokumencie – opublikowanym w języku włoskim – czternaście razy następuje odwołanie do diakonatu w różny sposób i w różnym kontekście. Najczęściej (8 razy) Dokument mówi o ‘diakonach’ – diaconi (używa się liczby mnogiej nigdy pojedynczej). Trzykrotnie występuje termin ‘diakonat’ – diaconato, w tym dwukrotnie związany jest on określeniem ‘trwały’: ‘diakonat stały’ – diaconato permanente. Dalej spotykamy dwukrotnie określenie ‘posługa diakońska’ – ministero diaconale, a raz spotykamy się z odniesieniem do ‘święceń diakonatu’ – ordinazione diaconale. Dokument synodalny terminami tymi posługuje się bardzo świadomie.
Ważna jest ta czysto formalna i statystyczna informacja, gdyż czytając Dokument oraz mając dostęp do rozlicznych wypowiedzi uczestników i komentatorów synodu warto zwrócić uwagę jakimi terminami, pojęciami operują oni podnoszą kwestie odnoszące się do diakonatu (mężczyzn… i kobiet). Myślę, że ta uwaga metodologiczna jest istotna i swobodne szafowanie tymi terminami jest powodem szumu informacyjnego. Nie rozwijam tego wątku. A zainteresowanych odsyłam do bardzo dobrego, porządkującego i systematycznego wykładu ks. prof. dr. hab. Czesława Krakowiaka (KUL) pt. „Posługi kościelne w nauczaniu Kościoła powszechnego i w praktyce Kościoła w Polsce”, w: Diakon 1/2004.
Po raz pierwszy na termin odnoszący się do diakonatu napotykamy w części drugiej Dokumentu Wspólnie w Łodzi, we fragmencie odnoszącym się do Charyzmatów, powołań i posług [danych Kościołowi] dla misji. W numerze 60 pojawia się więc termin ‘posługa diakońska’ – ministero diaconale:
„Zgromadzenie wzywa do pełnego wdrożenia wszystkich możliwości przewidzianych już przez obowiązujące prawo w odniesieniu do roli kobiet, szczególnie tam, gdzie pozostają one niezrealizowane. Nie ma powodów, które uniemożliwiałyby kobietom pełnienie ról przywódczych w Kościele: tego, co pochodzi od Ducha Świętego, nie da się zatrzymać. Otwarta pozostaje także kwestia dostępu kobiet do posługi diakonatu. Musimy kontynuować rozeznanie w tej kwestii.”
Dokument końcowy, n. 60
W tym miejscu należy przywołać jeszcze wypowiedź pap. Franciszka – z jego Przemówienia Końcowego w Auli Pawła VI (Sobota, 26 października 2024 r.) na 17. Kongregacji Generalnej XVI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów:
„Odnośnie niektórych aspektów życia Kościoła, podkreślonych w Dokumencie, a także odnośnie tematów, powierzonych dziesięciu Grupom Studyjnym, które muszą pracować w wolności, aby przedstawić mi propozycje, potrzeba [jeszcze] czasu, aby można było dojrzeć do decyzji, które obejmą cały Kościół. Będę więc nadal słuchał biskupów i powierzonych im Kościołów.”
Przemówienie pap. Franciszka na Zakończenie Synodu o synodalności
Warto też pamiętać o pierwotnym znaczeniu terminu ministerium (z łac. – włoskie ministero), który najpierw odnosi się do służby jako takiej, a ostatnio również do posługi wyświęconych szafarzy. Przywołany ks. Cz. Krakowiaka tak to wyjaśnia:
„Termin ministerium w znaczeniu podstawowym oznacza ‘służbę’, służenie komuś, nie zawsze wyraźnie różne od powierzonego do wykonania zadania. Najstarsze znaczenie tego terminu wskazuje na «wykonywanie czynności niższych od funkcji kapłańskiej». W rozumieniu KPK ministerium dotyczy czynności i całości praw oraz obowiązków związanych ze zleceniem na stałe (stabiliter kan. 230 KPK) danej osobie określonej posługi we wspólnocie Kościoła. W KPK, po wpływem nauki Vaticanum II o kapłaństwie służebnym, często określa się tym terminem także czynności wykonywane przez szafarzy posiadających święcenia.”
Diakon nr 1/2004, s. 31-32
Wracając jednak do Dokumentu pozostałych aż dwanaście wystąpień pojawia się we fragmencie odnoszącym się do Posługi święceń w służbie harmonii (n. 68-74). Widzimy tam najpierw krótkie i skondensowane przywołanie nauczania o ministerium ordinatum (z łac.):
„Episkopat, prezbiterat i diakonat [wł. diaconato], podobnie jak wszystkie posługi Kościoła, służą głoszeniu Ewangelii i budowaniu wspólnoty kościelnej. Sobór Watykański II przypomniał, że posługę święceń instytucji Bożej «wykonują w różnych porządkach ci, których w starożytności nazywano biskupami, prezbiterami, diakonami [wł. diaconi]» (LG 28). W tym kontekście Sobór Watykański II potwierdził sakramentalność episkopatu (por. LG 21), przywrócił rzeczywistość komunijną prezbiteratu (por. LG 28) i otworzył drogę do przywrócenia w Kościele stałego sprawowania diakonatu [wł. esercizio permanente del diaconato] (por. LG 29).”
Dokument końcowy, n. 68
Dalej ta część Dokumentu odnosi się do posługi biskupa, który w swych zadaniach nie jest sam.
„Otrzymuje raczej łaskę i zadanie rozpoznawania, rozeznawania i łączenia w jedno darów, jakie Duch Święty wylewa na poszczególne osoby i wspólnoty, działając w sakramentalnej więzi z prezbiterami i diakonami [wł. diaconi], którzy są z Nim współodpowiedzialni za posługę duszpasterską w Kościele lokalnym.”
Dokument końcowy, n. 69
Najobszerniejszy chyba fragment skupiający swą uwagę na diakonacie, jako posłudze nadal nieznanej wielu zawiera n. 73, we fragmencie odnoszącym się do więzi z prezbiterów i diakonów z biskupem (wł. Con il Vescovo: Presbiteri e Diaconi):
„Słudzy tajemnic Bożych i Kościoła (por. LG 41), tj. diakoni [wł. diaconi] są wyświęcani «nie dla kapłaństwa, ale dla posługi» (LG 29). Realizują ją w służbie miłości, w głoszeniu i w liturgii, ukazując we wszystkich kontekstach społecznych i kościelnych, w których są obecni, związek pomiędzy głoszoną Ewangelią a życiem przeżywanym w miłości, krzewiąc w całym Kościele świadomość i styl służenia wszystkim, zwłaszcza najuboższym. Jak pokazuje Tradycja, modlitwa liturgiczna i praktyka duszpasterska, funkcje diakonów [wł. diaconi] są wielorakie. Powinny one być określone w odpowiedzi na potrzeby każdego Kościoła lokalnego, w szczególności w celu rozbudzenia i podtrzymania troski wszystkich o najuboższych, w ramach misyjnego i miłosiernego Kościoła synodalnego. Posługa diakońska [wł. ministero diaconale] wciąż pozostaje nieznana dla wielu chrześcijan, między innymi dlatego, że chociaż została przywrócona przez Sobór Watykański II w Kościele łacińskim jako właściwy i stały stopień (por. LG 29), nie została jeszcze zaakceptowana we wszystkich obszarach geograficznych. Nauczanie Soboru będzie wymagało dalszego zgłębienia, także w oparciu o weryfikację wielu bieżących doświadczeń, ale już dostarcza Kościołom lokalnym solidnych powodów, aby nie zwlekały z bardziej hojnym promowaniem stałego diakonatu [wł. diaconato permanente], uznając w tej posłudze cenny czynnik dojrzewania Kościoła służącego naśladowaniu Pana Jezusa, który stał się sługą wszystkich. To dogłębne studium może również pomóc w lepszym zrozumieniu znaczenia diakońskich święceń [wł. ordinazione diaconale] tym, którzy zostaną prezbiterami.”
Dokument końcowy, n. 73
Ostatni w tej części fragment odnosi się do Współpracy między wyświęconymi duchownymi w Kościele Synodalnym i stanowi zarazem wyraz wdzięczności, jak przestrogi:
„Kilkakrotnie w trakcie procesu synodalnego wyrażano wdzięczność biskupom, prezbiterom i diakonom [wł. diaconi] za radość, zaangażowanie i poświęcenie, z jakim wykonują swoją posługę. Słyszano również o trudnościach, jakie duszpasterze napotykają w swojej posłudze, głównie związanych z poczuciem izolacji, samotności, a także przytłoczenia wymaganiami związanymi z zaspokajaniem wszelkich potrzeb. Doświadczenie Synodu może pomóc biskupom, prezbiterom i diakonom [wł. diaconi] w ponownym odkryciu współodpowiedzialności w wykonywaniu ich posługi, która wymaga również współpracy z innymi członkami Ludu Bożego. Bardziej wyartykułowany podział zadań i obowiązków, odważniejsze rozeznanie tego, co należy do posługi święceń, a co może i musi być delegowane innym, będzie sprzyjać jej wykonywaniu w duchowo zdrowszy i duszpastersko bardziej dynamiczny sposób w każdym z jej porządków. Perspektywa ta nie pozostanie bez wpływu na procesy decyzyjne charakteryzujące się wyraźniejszym stylem synodalnym. Pomoże także przezwyciężyć klerykalizm rozumiany jako wykorzystywanie władzy dla własnych korzyści i wypaczanie autorytetu Kościoła, który jest służbą Ludowi Bożemu. Wyraża się on szczególnie w nadużyciach seksualnych, ekonomicznych, sumienia i władzy przez duchownych Kościoła. «Klerykalizm, wspierany zarówno przez samych kapłanów, jak i przez świeckich, generuje rozłam w Ciele kościelnym, który podsyca i pomaga utrwalać wiele zła, które dziś potępiamy» (Franciszek, List do Ludu Bożego, 20 sierpnia 2018 r.).” .
Dokument końcowy, n. 74
Po raz ostatni Dokument wspomina m.in. o diakonach, którzy mogą się pojawić na drodze wiary, która prowadzi do spotkania ze Zmartwychwstałym. W części piątej I Ja was posyłam odnoszącej się do formowania ludu uczniów-misjonarzy czytamy:
„Formacja uczniów-misjonarzy rozpoczyna się od inicjacji chrześcijańskiej i jest w niej zakorzeniona. W historii każdego z nas jest spotkanie z wieloma osobami i grupami lub małymi wspólnotami, które przyczyniły się do wprowadzenia nas w relację z Panem i w komunię Kościoła: rodzicami i członkami rodziny, rodzicami chrzestnymi i matkami chrzestnymi, katechetami i wychowawcami, animatorami liturgii i pracownikami charytatywnymi, diakonami, kapłanami i samym biskupem. Czasami, po zakończeniu drogi inicjacji, więź ze wspólnotą słabnie, a formacja zostaje zaniedbana. Bycie misjonarskimi uczniami Pana nie jest jednak celem osiągniętym raz na zawsze. Oznacza to ciągłe nawracanie się, wzrastanie w miłości, „aż dojdziemy do miary pełni Chrystusa” (Ef 4, 13) i otwartość na dary Ducha Świętego dla żywego i radosnego świadectwa wiary.”
Dokument końcowy, n. 142
Pełny tekst Dokumentu dostępny jest na stronie Watykanu (wersja włoskojęzyczna).
Na zakończenie warto przypomnieć również słowa samego pap. Franciszka, który zachęca nas poprzez Dokument synodu do głębszego poznania dziedzictwa Soboru Watykańskiego II, nieporzucania dzieła jego wdrażania, do stawania się uczniami-misjonarzami – do aktywności. Podczas homilii wygłoszonej na Mszy św. wieńczącej Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów (Bazylika Świętego Piotra; XXX Niedziela Zwykła, 27 października 2024 r.) tą zachętę wyraził to słowami:
„Nie potrzebujemy Kościoła siedzącego i defetystycznego, ale Kościoła, który podejmuje wołanie świata – chcę to powiedzieć, być może niektórzy będą zgorszeni – Kościoła, który brudzi sobie ręce, aby służyć Panu!”.
Homilia pap. Franciszka na zakończenie Synodu o synodalności
Dostępne dla czytelników są również rezultaty głosowań nad poszczególnymi punktami Dokumentu końcowego. Omawiane powyżej numery miały następujące noty w głosowaniach:
- n. 60 – za 258, przeciw 97 głosów
- n. 68 – za 352, przeciw 3 głosów
- n. 69 – za 354, przeciw 1 głosów
- n. 73 – za 340, przeciw 15 głosów
- n. 74 – za 343, przeciw 12 głosów
- n. 142 – za 354, przeciw 1 głosów
Należy zauważyć, że na tle całego Dokumentu punkt numer 60 miał najwięcej głosów przeciwnych – aż 27%. Więcej na ten temat można usłyszeć w nowym podcaście Więzi zatytułowanym „Kościół po Synodzie nie będzie taki sam”, gdzie red. Z. Nosowski rozmawia z prof. A. Bańką świeckim delegatem Kościoła w Polsce na Synod. W odniesieniu do wątku dopuszczenia kobiet do posługi diakońskiej i traktowania w ogóle diakonatu, jako „furtki” do kapłaństwa – zobacz fragment wywiadu od 37:40 do 46:14 minuty.
