Każdy członek zgromadzenia liturgicznego pełni określone dla jego stanu funkcje. To zróżnicowanie zadań ukazuje się poprzez różnorodność szat używanych do sprawowania liturgii. Dlatego diakon do posługiwania podczas celebracji Eucharystycznej ubiera się w odpowiednie dla jego stanu szaty liturgiczne, to jest dalmatykę, którą wkłada na albę i stułę. Stuła jest zakładana na lewę ramię i spinana lub wiązana przy prawym boku. Dalmatyka jest znakiem zaszczytnego urzędu, jaki spełnia diakon usługując Chrystusowi w Eucharystii, a także jest znakiem nadprzyrodzonej sprawiedliwości i radości. Jeżeli obrzędy liturgiczne są celebrowane mniej uroczyście lub gdy jej brak, zgodnie z obowiązującymi przepisami, diakon może jej nie wkładać. Alba, którą wkłada diakon pod dalmatykę, musi być przepasana w biodrach paskiem, jeżeli jest uszyta w taki sposób, że nie przylega do ciała. Humerał jest zobowiązany włożyć zawsze, gdy alba nie zakrywa stroju, który się pod nią znajduje. W przypadku, gdy diakon posługuje do Mszy świętej jako mistrz ceremonii, wkłada komżę lub albę. Może również włożyć dalmatykę.
Diakon w czasie procesji wejścia niesie księgę Ewangelii lub jeżeli tego nie czyni, idzie obok kapłana. Jeśli niósł Ewangeliarz, po dojściu do ołtarza kładzie na nim księgę i po głębokim ukłonie całuje ołtarz razem z celebransem. Następnie, jeżeli używa się kadzidła, kapłan okadza krzyż i ołtarz, a diakon asystuje mu podczas tych czynności. Kapłan po udaniu się do miejsca przewodniczenia, czyni znak krzyża z całym zgromadzeniem liturgicznym oraz go pozdrawia. Po pozdrowieniu przewiduje się możliwość wprowadzenia wiernych w treść Mszy świętej danego dnia i może to uczynić sam kapłan, diakon lub osoba świecka.
Głoszenie Ewangelii w pierwszej kolejności przysługuje diakonowi, a podczas jego nieobecności innemu kapłanowi lub samemu celebransowi. Już pisma pochodzące z pierwszych wieków chrześcijaństwa wspominają o pierwszeństwie diakona, jeżeli chodzi o spełnianie tejże funkcji. Przed proklamacją Ewangelii, diakon pochyla się głęboko i prosi kapłana o błogosławieństwo, mówiąc „Pobłogosław mnie Ojcze”. Otrzymując je, czyni na sobie znak krzyża. Jeżeli używa się ewangeliarza, diakon bierze go z ołtarza i udaje się procesyjnie na ambonę. Towarzyszą mu usługujący z dymiącą kadzielnicą i świecami. Diakon okadza księgę przed proklamacją Ewangelii, a po niej całuje ją i odnosi na kredens lub inne stosowne miejsce. Jeżeli liturgia celebrowana jest przez biskupa, podczas bardziej uroczystych celebracji, diakon zanosi biskupowi księgę Ewangelii, aby pobłogosławił nią zgromadzonych wiernych.
Homilia, która także jest częścią liturgii, należy przede wszystkim do celebransa, który może ją zlecić koncelebransowi, a także diakonowi. Może ją wygłosić biskup lub prezbiter, który uczestniczy w celebracji liturgicznej, ale nie koncelebruje. Jej głoszenie jest obowiązkowe we wszystkich Mszach świętych niedzielnych oraz w święta nakazane. Gdy jest obecna odpowiednia liczba wiernych, zaleca się, aby głoszona była ona także w inne dni. Diakon, który przygotowuje homilię jest zobowiązany do tego, aby dostosować ją do obecnej sytuacji wspólnoty kościelnej. Właściwe przygotowanie homilii wymaga od niego studium Pisma świętego, medytacji i modlitwy, a także harmonii z Magisterium Kościoła.
Wygłaszanie wezwań modlitwy wiernych już w pierwszych wiekach należało do diakona i tak również jest obecnie – zadaniem kapłana jest wypowiedzenie wstępu modlitwy, a diakona jej intencji. W zastępstwie diakona może to uczynić kantor, lektor lub inny wierny.
W ramach przygotowania darów umieszcza się na ołtarzu korporał, puryfikaterz, kielich oraz mszał. Zadanie to należy do diakona, którego wspiera akolita. Jeżeli wierni procesyjnie przynoszą dary ofiary, diakon asystuje celebransowi podczas ich odbierania. W następnej kolejności podaje kapłanowi patenę z chlebem. Już w Tradycji Apostolskiej Hipolita można znaleźć wzmiankę o tym, że to właśnie diakon zajmował się przygotowaniem darów ofiarnych. Zadaniem przynależnym diakonowi jest również przygotowanie kielicha poprzez wlanie do niego wina i wody oraz wypowiedzenie po cichu odpowiedniej modlitwy. Gdy to uczyni, podaje kielich celebransowi.
Po tych czynnościach, jeżeli stosuje się okadzenia, kapłan wraz z asystującym mu diakonem okadza dary ofiarne, krzyż i ołtarz. Następnie diakon lub inny usługujący okadza kapłana i lud.
Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego zaznacza, że diakon w czasie Liturgii Eucharystycznej stoi w pobliżu kapłana (nieco za nim) i posługuje mu przy kielichu oraz mszale, a podczas konsekracji, jeżeli w liturgii posługuje więcej diakonów, jeden z nich może nałożyć kadziło do kadzielnicy i okadzić Najświętszy Sakrament.
Diakon, posługując przy kielichu, w odpowiednich momentach nakłada na niego palkę, jeżeli jest taka potrzeba, a w czasie odmawiania doksologii, która kończy Modlitwę Eucharystyczną, diakon podnosi kielich z Krwią Pańską razem z kapłanem, który w tym czasie podnosi patenę z Ciałem Pańskim. Jeżeli Komunia święta jest rozdzielana pod obiema Postaciami, to do zadania diakona należy posługa przy kielichu. Jest on zwyczajnym szafarzem Komunii świętej. Po Komunii świętej diakon spożywa resztę Krwi Pańskiej, stojąc przy ołtarzu, a następnie oczyszcza naczynia liturgiczne. Może tego dokonać na boku ołtarza lub na kredensie. Dozwolona jest również puryfikacja po zakończeniu Mszy świętej, jednak należy pamiętać o tym, że nie należy jej dokonywać w zakrystii oraz o tym, że diakon powinien być ubrany w albę lub komżę oraz stułę.
Poza posługą przy kielichu i mszale diakon również wzywa wiernych do przekazania sobie znaku pokoju, jeżeli okoliczności za tym przemawiają, a także po błogosławieństwie końcowym odsyła lud słowami „Idźcie w pokoju Chrystusa”. Jeżeli błogosławieństwo ma formę uroczystą lub kapłan odmawia modlitwę nad ludem, diakon wzywa wiernych, aby wierni pochylili głowy przed jego przyjęciem. Jeżeli w czasie liturgii posługuje kilku diakonów, można funkcje przynależne dla ich stanu rozdzielić między nimi. W sytuacji, gdy nie ma diakona, niektóre jego funkcje mogą spełniać koncelebransi, ale nie ubierają szat liturgicznych przynależnych diakonowi.
Opracowano na podstawie: Dariusz Jaskólski, Posługa liturgiczna diakona, Wyd. Ridero 2020